Ο θυρεοειδής είναι ένας μικρός σε μέγεθος, αλλά μεγάλης σημασίας για τον ανθρώπινο οργανισμό αδένας. Είναι ο μεγαλύτερος ενδοκρινής αδένας του ανθρωπίνου σώματος. Έχει σχήμα πεταλούδας και βρίσκεται στην πρόσθια επιφάνεια του τραχήλου, μπροστά και εκατέρωθεν της τραχείας. Η μάζα του κυμαίνεται περί τα 20 gr και αποτελείται από δύο λοβούς, τον δεξιό και τον αριστερό, που συνδέονται μεταξύ τους με τον ισθμό. Ενίοτε συνυπάρχει και ένας τρίτος λοβός, ο πυραμοειδής λοβός, που ξεκινά από τον ισθμό και εκτείνεται προς τα άνω. Ο πυραμοειδής λοβός αποτελεί εμβρυολογικό υπόλειμμα (βλ. εμβρυολογία του θυρεοειδούς). Ο θυρεοειδής αδένας είναι καθηλωμένος επί της τραχείας με συνδετικό ιστό. Ο συνδετικός αυτός ιστός, αντίστοιχα προς τα όρια άνω και μέσου τριτημορίου (στον κάθε λοβό), γίνεται πιο ισχυρός, δημιουργώντας έτσι το λεγόμενο σύνδεσμο του Berry.
Αρχικά είχε περιγραφεί σαν ‘λαρυγγικός αδένας’ (λόγω της θέσης του μπροστά από τον λάρυγγα). Το όνομα «θυρεοειδής» προέκυψε και πάλι λόγω της θέσης του, καθώς βρίσκεται στην πρόσθια επιφάνεια του τραχήλου, όπως οι «θυρεοί» που κοσμούσαν τις πύλες των πύργων των πλουσίων ευγενών της παλιάς εποχής. Για πρώτη φορά περιγράφηκε πάθηση του θυρεοειδούς το 1786, όταν έγινε αναφορά από τον Parry για δύο παθήσεις του θυρεοειδούς, τον υποθυρεοειδισμό και την βρογχοκήλη.
Ο θυρεοειδής παράγει τρεις ορμόνες:
- Tην θυροξίνη ή τετραϊωδοθυρονίνη (Τ4)
- Την τριιωδοθυρονίνη (Τ3)
- Την καλσιτονίνη
Οι δύο πρώτες ορμόνες (Τ3 και Τ4) είναι γνωστές σαν θυρεοειδικές ορμόνες και ρυθμίζουν τον κυτταρικό μεταβολισμό όλων των οργάνων του σώματος.
Η καλσιτονίνη έχει μικρότερη σημασία, συμμετέχει εντούτοις στο μεταβολισμό του ασβεστίου, μειώνοντας τα επίπεδά του στο αίμα.
Η βιοσύνθεση και η έκκριση στην κυκλοφορία των θυρεοειδικών ορμονών ρυθμίζεται από την υπόφυση, που παράγει την θυρεοειδοτρόπο ορμόνη (TSH). Με τη σειρά της, η έκκριση TSH από την υπόφυση ρυθμίζεται από ένα ανώτερο κέντρο, τον υποθάλαμο, που εκκρίνει την θυρεοεκκλυτική ορμόνη (TRH). Η ρύθμιση της έκκρισης των θυρεοειδικών ορμονών από τα ανώτερα αυτά κέντρα (υποθάλαμος – υπόφυση, υποθαλαμο-ϋποφυσιακός άξονας) γίνεται κατά τον μηχανισμό αρνητικής παλίνδρομης αλληλορύθμισης. Δηλαδή, τα μειωμένα επίπεδα θυρεοειδικών ορμονών διεγείρουν την έκκριση TRH – TSH, ενώ αντίθετα τα αυξημένα επίπεδά τους αναστέλλουν την δράση των ανωτέρων ρυθμιστικών κέντρων.
Το ιώδιο είναι απαραίτητο για τη σύνθεση των θυρεοειδικών ορμονών. Προσλαμβάνεται μέσω των τροφών και εισέρχεται στο θυρεοειδή αδένα με την ηλεκτροχημική του κλίση και με τη δράση ενός ειδικού υποδοχέα (ΝΙS) του οποίου η ενεργητικότητα ελέγχεται από την TSH (που διεγείρει τον υποδοχέα αυτό).
Μέσα στα θυλάκια του θυρεοειδή αδένα υπάρχει επίσης μία μεγαλο-πρωτεΐνη, η θυρεοσφαιρίνη. Όσο οι θυρεοειδικές ορμόνες είναι συνδεδεμένες με την θυρεοσφαιρίνη είναι ανενεργές. Η ενεργοποίηση των θυρεοειδικών ορμονών γίνεται με τον μηχανισμό της υδρόλυσης, στα λυσοσώματα των θυλακιωδών κυττάρων, οπότε αποσπώνται από το σύμπλεγμά τους με την θυρεοσφαιρίνη και απελευθερώνονται σαν δραστικές πλέον ορμόνες στο αίμα.
Οι παθήσεις του θυρεοειδούς ταξινομούνται ως εξής:
- Ανωμαλίες της ανάπτυξης του θυρεοειδούς.
Στην κατηγορία αυτή ανήκουν για παράδειγμα η υποπλασία ή η αγενεσία του θυρεοειδούς, ο έκτοπος θυρεοειδής κλπ.
- Διαταραχές της λειτουργίας του θυρεοειδούς
Οι διαταραχές της θυρεοειδικής λειτουργίας αποτελούν από μόνες τους μία μεγάλη κατηγορία παθήσεών του. Οι παθήσεις αυτές περιλαμβάνουν τον υποθυρεοειδισμό (μειωμένη παραγωγή θυρεοειδικών ορμονών) και τον υπερθυρεοειδισμό (αυξημένη παραγωγή θυρεοειδικών ορμονών) .
Ο υποθυρεοειδισμός συνοδεύεται από εύκολη κόπωση, δυσκοιλιότητα, μυϊκή αδυναμία, κατάθλιψη, δυσανεξία στο κρύο, ξηροδερμία, μείωση της libido, διαταραχές της περιόδου (στις γυναίκες), οίδημα στο πρόσωπο, αδυναμία συγκέντρωσης, διαταραχές της μνήμης κλπ. Στα παιδιά μπορεί να προκαλέσει καθυστέρηση της ανάπτυξης και νοητική υστέρηση.
Ο υπερθυρεοειδισμός μπορεί να εκδηλωθεί με απώλεια βάρους, ταχυκαρδίες/αρρυθμίες/αίσθημα παλμών, νευρικότητα, άγχος, ευερεθιστότητα, εφιδρώσεις κλπ. Σπάνια μπορεί να απειλήσει ακόμη και τη ζωή του ασθενούς (θυρεοτοξική κρίση).
- Όζοι θυρεοειδούς
Είναι ένα πολύ συνηθισμένο πρόβλημα υγείας. Στο 60 – 70 % του γενικού πληθυσμού μπορεί να βρεθούν (με το υπερηχογράφημα) όζοι θυρεοειδούς. Αν και στις περισσότερες περιπτώσεις είναι καλοήθεις, σε ένα ποσοστό 5-8 % μπορεί να υποκρύπτεται καρκίνος θυρεοειδούς.
- Καρκίνος θυρεοειδούς
Ο καρκίνος θυρεοειδούς είναι η συχνότερη μορφή καρκίνου των ενδοκρινών αδένων. Αν και έχει συνηθέστατα καλή πρόγνωση, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με την σωστή διαγνωστική και θεραπευτική μεθοδολογία, ώστε να διασφαλιστεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό η ίαση των ασθενών.
- Θυρεοειδίτιδα
Ο όρος «θυρεοειδίτιδα» περιγράφει τη φλεγμονή του θυρεοειδούς. Συνηθέστερη είναι η θυρεοειδίτιδα Hashimoto, που εκδηλώνεται συχνά με υποθυρεοειδισμό.
- Βρογχοκήλη
Η βρογχοκήλη χαρακτηρίζεται από αύξηση των διαστάσεων του θυρεοειδούς, με ή χωρίς διαταραχή της θυρεοειδικής λειτουργίας. Μπορεί να οφείλεται σε διάφορα αίτια (όζοι, θυρεοειδίτιδα, υπερθυρεοειδισμό κλπ.). Συχνά χρειάζεται χειρουργική αντιμετώπιση.
Ο ασθενής με πάθηση θυρεοειδούς θα πρέπει να υποβάλλεται στη σωστή διαγνωστική διερεύνηση και θεραπευτική αντιμετώπιση. Κεντρικό ρόλο στην αντιμετώπιση των ασθενών αυτών έχει ο εξειδικευμένος χειρουργός θυρεοειδούς, που καλείται να αποφασίσει πότε χρειάζεται χειρουργική επέμβαση (και τι είδους επέμβαση) και να την εκτελέσει με την μέγιστη δυνατή ασφάλεια και ριζικότητα. Με τον τρόπο αυτό προσφέρεται η δυνατότητα άμεσης και οριστικής λύσης του προβλήματος του ασθενούς. Η εξειδίκευση και η εμπειρία του χειρουργού είναι καθοριστικής σημασίας παράμετροι για την βέλτιστη αντιμετώπιση του ασθενούς, σύμφωνα με τα σύγχρονα διεθνή standards.
